O giełdzie - pytania i odpowiedzi

GPW - Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.

Giełda to miejsce, gdzie kupujący i sprzedający handlują określonymi towarami po ustaleniu wspólnie akceptowanej ceny. W przeciwieństwie do innych rynków np. giełdy samochodowej czy warzywnej, na Giełdzie Papierów Wartościowych nie dochodzi do fizycznej wymiany towarów. Przedmiotem obrotu na GPW są instrumenty finansowe, które nie mają postaci drukowanej, a przechowywane są w formie elektronicznych zapisów.

Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że pierwsza polska giełda papierów wartościowych została uruchomiona już w 1817 roku w Warszawie. Sesje odbywały się przez godzinę dziennie, od 12.00 do 13.00, a przedmiotem handlu były głównie weksle i obligacje. W okresie szalonych lat 20 i 30 warszawska giełda umacniała swoja pozycję i zyskiwała na popularności. W 1938 r. notowanych było już 130 papierów: obligacji państwowych, listów zastawnych i akcji. Działalność giełdy została zawieszona z chwilą wybuchu II wojny światowej i chociaż po roku 1945 podjęto próby jej reaktywacji, nowy system gospodarki centralnie planowanej nie sprzyjał rozwojowi rynku kapitałowego...

Funkcjonująca obecnie Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie powstała w 1991 roku, a przewrotność dziejów sprawiła, że na jej siedzibę wybrano dawny budynek Komitetu Centralnego PZPR. Na pierwszej sesji, która odbyła się 16 kwietnia, notowanych było tylko 5 spółek (Tonsil, Exbud, Krosno, Kable i Próchnik), a zlecenia maklerskie miały postać papierową.

Obecnie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, która swoją nową siedzibę ma w nowoczesnym budynku na ul. Książęcej, notowanych jest ponad 400 spółek oraz dziesiątki innych instrumentów finansowych, a na odbywających się codziennie sesjach wartość obrotów w dziesiątkach tysięcy transakcji przekracza niekiedy półtora miliarda złotych.

Do Giełdy należą również dwa alternatywne systemy obrotu: rynek NewConnect dla małych i innowacyjnych spółek oraz rynek Catalyst, gdzie notowane są m.in. obligacje przedsiębiorstw.

Rynek zorganizowany, uruchomiony 30 sierpnia 2007 r. i prowadzony przez GPW poza rynkiem regulowanym (tzw. Rynkiem Głównym) w formule alternatywnego systemu obrotu, podobnie jak funkcjonujący rynek AIM w Londynie czy First North w ramach skandynawskiej grupy OMX.

NewConnect powstał z myślą o młodych, rozwijających się firmach działających zwłaszcza w obszarze nowych technologii. Nie oznacza to jednak, że nie mogą być na nim notowane dynamicznie rozwijające się firmy z innych branż, którym zastrzyk kapitału otworzy możliwość wykorzystania tkwiącego w nich potencjału, a w efekcie da szansę na rozwój uwieńczony awansem do grona dużych polskich spółek. Ze względu na specyfikę emitentów, rynek NewConnect oferuje nieco inne (bardziej liberalne), niż na rynku regulowanym, wymogi formalne i obowiązki informacyjne, a co za tym idzie - łatwiejsze pozyskanie kapitału. NewConnect w założeniu ma także stanowić początek kariery giełdowej dla notowanych przedsiębiorstw.

NewConnect to również nowa propozycja GPW dla inwestorów, jednakże inwestorzy angażujący swój kapitał na tym rynku muszą mieć świadomość, że wyższy potencjał wzrostu notowanych spółek oznacza jednocześnie podwyższone ryzyko inwestycyjne. Ta cecha rynku wynika z jego specyficznego profilu, grupuje, bowiem spółki o krótkiej historii, oraz nie zapewnia tak szerokiej informacji o notowanych emitentach jak rynek regulowany.

Notowania na rynku NewConnect:

Sesje na NewConnect obywają się w analogicznych dniach i godzinach jak na Rynku Głównym GPW. Na rynku tym obowiązują dwa systemy notowań, a decyzję o wyborze danego systemu podejmuje wyłącznie spółka:

• system kierowany zleceniami (analogiczny do systemu funkcjonującego na Rynku Głównym), na którym możliwe są notowania w systemie ciągłym lub jednolitym z dwoma fixingami. W tym systemie notowań działają Animatorzy Rynku, których rolą jest animowanie obrotu, czyli dbanie o zachowanie poziomu płynności akcjami danego emitenta.
• system kierowany cenami, na którym obrót odbywa się w systemie notowań ciągłych. Podtrzymywaniem płynności obrotu zajmują się Market Makerzy, których zadaniem jest stałe wystawianie oferty kupna-sprzedaży i są oni zawsze stroną każdej transakcji.

Kurs notowanych na rynku NewConnect instrumentów wyznaczany jest z dokładnością do jednego grosza, niezależnie od ich ceny.

Są to mierniki zmian cen papierów wartościowych, obejmujące wszystkie papiery wartościowe danego typu lub ich wybraną według określonego kryterium grupę. Obrazują sytuację na giełdzie papierów wartościowych i ogólną sytuację na danym rynku. Dzięki nim inwestorzy w szybki i łatwy sposób mogą dowiedzieć się czy w danym momencie na rynku przeważa popyt czy podaż. Ułatwia im to trafniejsze prognozowanie zmiany kursów.

Główne indeksy giełdowe:

• WIG30 - Indeks obejmuje 30 największych i najbardziej płynnych spółek z Głównego Rynku GPW. Jego publikacja rozpoczęła się od dnia 23.09.2013r. Jest to indeks cenowy - pod uwagę brane są jedynie ceny zawartych transakcji. W skład indeksu może wchodzić nie więcej niż 7 spółek z jednej branży, a udział jednej spółki w kapitalizacji całego indeksu jest ograniczony do 10%. Wartość bazowa indeksu to 2 582,98, a data bazowa przypada na 31 grudnia 2012 r.
• WIG20 - Indeks 20 największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych notowanych na warszawskiej GPW. O wyborze spółek wchodzących w jego skład decyduje bezpośrednio ich kapitalizacja rynkowa i wartość obrotu ich akcjami. Jest to indeks typu cenowego (przy jego obliczaniu bierze się pod uwagę jedynie ceny zawartych w nim transakcji). W ramach WIG20 nie może być notowanych więcej niż 5 spółek z jednego sektora.
• WIG - Najdłużej notowany na warszawskiej GPW. Obejmuje akcje spółek notowanych na rynku podstawowym. Jest to indeks typu dochodowego (przy wyliczaniu jego wartości uwzględnia się ceny zawartych w nim akcji oraz dochody z dywidend i praw poboru). Wartości WIG są publikowane w ciągu dnia co minutę. (Tzw. indeks szerokiego rynku).
• mWIG40 - To indeks giełdowy średnich spółek notowanych na warszawskiej GPW. W jego skład wchodzi stała liczba 40 spółek. Spółki do indeksu mWIG40 wybierane są na podstawie tego samego rankingu, co do WIG20 i sWIG80 jako 40 kolejnych po 20 zakwalifikowanych do WIG20. Jest to indeks cenowy.
• sWIG80 - To indeks małych spółek notowanych na warszawskiej GPW. W jego skład wchodzi stała liczba 80 spółek. Spółki do indeksu sWIG80 wybierane są na podstawie tego samego rankingu, co do WIG20 i mWIG40 jako 80 kolejnych, które nie weszły do WIG20 i mWIG40. Publikowany co minutę przez całą sesję.
• WIGdiv- To indeks spółek, które na przestrzeni ostatnich 5 lat obrotowych regularnie dokonywały wypłaty dywidendy. W skład portfela indeksu WIGdiv mogą wchodzić pakiety akcji spółek zakwalifikowanych do indeksów WIG20, mWIG40 lub sWIG80. WIGdiv jest indeksem dochodowym i przy jego obliczaniu uwzględnia się zarówno ceny zawartych w nim akcji, jak i dochody z dywidend i praw poboru.
• WIGdivplus - Indeks WIGdivplus jest publikowany od 3 lutego 2025 roku, na podstawie wartości portfela akcji spółek regularnie płacących dywidendę powyżej stopy 2%. Wartość bazowa indeksu ustalona została na dzień 30 grudnia 2014 r. i wynosiła 1 000,00 pkt. WIGdivplus jest indeksem typu dochodowego, co oznacza że przy jego obliczaniu bierze się pod uwagę zarówno ceny zawartych w nim transakcji, jak i dochody z tytułu dywidend i praw poboru. Udział jednej spółki w indeksie jest ustalany na podstawie liczby akcji w wolnym obrocie, skorygowany stopą dywidendy i ograniczany do 10%.
• WIG140 - Indeks WIG140 jest publikowany od 20 grudnia 2021 roku, na podstawie wartości portfela akcji 140 spółek zakwalifikowanych do indeksów WIG20, mWIG40 i sWIG80. Wartość bazowa indeksu ustalona została na dzień 30 grudnia 2016 r. i wynosiła 1 000,00 pkt. WIG140 jest indeksem typu dochodowego, co oznacza że przy jego obliczaniu bierze się pod uwagę zarówno ceny zawartych w nim transakcji, jak i dochody z tytułu dywidend i praw poboru. Udział jednej spółki w indeksie jest ograniczany do 10%, a udział spółek z jednego sektora jest ograniczany do 30%.
  
• NC index - Indeks NCIndex to pierwszy indeks dedykowany rynkowi akcji NewConnect. Datą bazową indeksu jest 30 sierpnia 2007 roku. Wartość bazowa indeksu wynosiła 1000 pkt. NCIndex obejmuje wszystkie spółki wprowadzone do obrotu na NewConnect, których liczba akcji w wolnym obrocie jest wyższa niż 10% i wartość akcji w wolnym obrocie wynosi co najmniej 1 mln PLN, nie znajdują się w upadłości oraz nie zostały zakwalifikowane do segmentu NC Alert. NCIndex jest indeksem dochodowym i przy jego obliczaniu uwzględnia się zarówno ceny zawartych w nim akcji, jak i dochody z dywidend i praw poboru.
  

Indeksy sektorowe:

• WIG Banki
• WIG Budownictwo
• WIG Chemia
• WIG Energia
• WIG Górnictwo
• WIG Informatyka
• WIG Leki
• WIG Media              
• WIG Motoryzacja
• WIG Nieruchomości
• WIG Odzież
• WIG Paliwa
• WIG Spożywczy
• WIG-GRY

Makroindeksy:

• WIG.MS-FIN
• WIG.MS-BAS
• WIG.MS-ECM
• WIG.GAMES5
• WIGind
• WIGmed
• WIGtechTR

Indeksy narodowe:

• GPWB-CENTR (index regionalny)
• CEEplus (indeks regionalny)
• WIG-CEE
• WIG-Poland                              
• WIG-Ukrain

Indeksy strategii:

• WIG20short
• WIG20lev
• WIG20dvp
• mWIG40dvp   
• sWIG80dvp
• WIG20TRsht
• WIG20TRlev
• mWIG40TRsh
• mWIG40TRlv

Indeksy obligacji:

• TBSP.Index
• GPWB-B1Y3Y
• GPWB-B1Y4Y
• GPWB-B1Y5Y
• GPWB-B3Y5Y
• GPWB-B5Y
• GPWB-BWZ

Pozostałe indeksy:

• WIG20TR
• mWIG40TR
• sWIG80TR
• WIG30TR 

Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest właścicielem części majątku spółki akcyjnej. Z tego po,odu dla akcjonariusza wynikają określone prawa - prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu (WZ) i pośrednio - prawo do zarządzania spółką. Akcje są podstawowymi papierami wartościowymi notowanymi na giełdzie. W zależności od wielkości spółki, wartości jej akcji oraz płynności, akcje jej mogą być notowane w jednym z dwóch systemów: w systemie notowań ciągłych lub w notowaniach jednolitych.

Prawo poboru to prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą jednak zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji, sprzedając prawo poboru na giełdzie. Prawa poboru są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy.

Prawa do akcji (PDA) umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie, zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrót PDA podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań, w którym są lub mają być notowane akcje danej spółki.

Prawa pierwszeństwa z obligacji, zwane popularnie prawami pierwszeństwa, to papiery wartościowe dające ich posiadaczowi priorytet w nabyciu akcji spółki, która wyemituje obligacje, po określonej z góry cenie. Posiadacz prawa pierwszeństwa zna termin realizacji praw do objęcia akcji, który jest z góry określony i kończy się w dniu wygaśnięcia praw pierwszeństwa. Notowanie praw pierwszeństwa odbywa się w tym samym systemie notowań, w którym notowane są akcje, do objęcia których uprawniają prawa pierwszeństwa. Warto wiedzieć: jako pierwsze do obrotu giełdowego wprowadzone zostały prawa pierwszeństwa spółki NETIA S.A.

Obligacje to papiery wartościowe, za pośrednictwem których emitujący je podmiot zaciąga pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emitenta i pobiera z tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależności od podmiotu, który emituje obligacje, możemy je podzielić na obligacje: skarbowe (emitowane przez Skarb Państwa), korporacyjne (emitowane przez przedsiębiorstwa) oraz gminne (emitowane przez gminy). Biorąc pod uwagę zasadę ustalania odsetek, papiery te można podzielić na obligacje:

• stałym oprocentowaniu,
• zmiennym oprocentowaniu,
• zerokuponowe - z dyskontem.

Na warszawskiej GPW przeważają notowania obligacji skarbowych, choć występują także obligacje korporacyjne. Wszystkie obligacje notowane są w systemie notowań ciągłych.

Więcej informacji: http://www.obligacjeskarbowe.pl

Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte lub mieszane fundusze inwestycyjne. Certyfikaty inwestycyjne są potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwalają na ustalenie wielkości należności, jaka z tytułu uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie. Certyfikaty notowane są na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje. Jest to instrument dla tych, którzy z różnych względów nie są zainteresowani bezpośrednim inwestowaniem w inne instrumenty finansowe.

ETF (ang. Exchange Traded Fund - fundusz notowany na giełdzie) - otwarty fundusz inwestycyjny notowany na giełdzie, którego zadaniem jest odzwierciedlanie zachowania się danego indeksu giełdowego. Jego funkcjonowanie jest regulowane, tak jak innych funduszy inwestycyjnych, dyrektywami unijnymi i regulacjami krajowymi. Instrument ten jest dostępny zarówno dla inwestorów instytucjonalnych, jak i inwestorów indywidualnych.

ETFy charakteryzują się między innymi:

• możliwością stałej (codziennej) kreacji i umarzania jednostek, zwanych tytułami uczestnictwa. Tytuły uczestnictwa funduszu typu ETF notowane są na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje,
• zarządzaniem pasywnym, w którym strategia inwestycyjna polega na jak najdokładniejszym naśladowaniu wartości określonych indeksów giełdowych,
• bieżącą wyceną giełdową, dzięki czemu mogą być one kupowane i sprzedawane w biurze maklerskim podczas sesji,
• prostotą zróżnicowania portfela inwestycyjnego - jeden instrument może np. odzwierciedlać zachowanie indeksów renomowanych giełd światowych,
• płynnością - zlecenia składane w trakcie całej sesji przez animatora dają możliwość kupna i sprzedaży dowolnej ich liczb.

Celem ETF jest jak najdokładniejsze odwzorowywanie zachowania danego indeksu, które może być zrealizowane poprzez replikację:

• rzeczywistą - fundusz nabywa akcje wchodzące w skład indeksu (co w przypadku niektórych rynków i walorów może być niezwykle trudne ze względu na ograniczoną płynność),
• syntetyczną - fundusz inwestuje około 90% aktywów w koszyk zdywersyfikowanych i zbywalnych papierów wartościowych (niekoniecznie wchodzących w skład indeksu, który ma być odwzorowany) oraz maksymalnie do 10 % w swapy, zawierane w celu dokładnego naśladowania zmian indeksu bazowego.

Instrumenty pochodne:

Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży, w określonym terminie w przyszłości (w tzw. dniu wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie, określonej ilości instrumentu bazowego lub dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Po zawarciu transakcji codziennie następuje aktualizacja zobowiązań, co pozwala na wcześniejszą sprzedaż (zamknięcie pozycji). Spośród notowanych na giełdzie kontraktów terminowych inwestorzy mają do dyspozycji kontrakty na indeksy WIG20, mWIG40, kontrakty na akcje wybranych spółek oraz na kursy walut: USD, EUR i CHF.
Dowiedz się więcej o kontraktach <lnk>

Opcja to instrument zapewniający posiadaczowi prawo (ale nie obowiązek) do nabycia (opcja kupna - call) lub sprzedaży (opcja sprzedaży - put) instrumentu bazowego po z góry ustalonej cenie, zwanej ceną wykonania opcji. O ile po stronie nabywcy istnieje tylko prawo do zawarcia transakcji, o tyle na sprzedającym, zwanym wystawcą opcji, ciąży obowiązek wykonania opcji na żądanie posiadacza. Cenę nabycia opcji nazywa się premią, ponieważ jest premią za ryzyko wystawcy opcji. W zależności od terminu wykonania opcji, wyróżnia się opcje europejskie, w przypadku których nabywca ma prawo wykonania opcji jedynie w dniu jej wygaśnięcia, oraz opcje amerykańskie, które mogą być wykonane w dowolnym dniu przed wygaśnięciem. Na GPW są notowane jedynie opcje europejskie opiewające na indeks WIG20.

Jednostki indeksowe to instrument finansowy, którego cena odzwierciedla zmiany wartości danego indeksu. Instrument ten umożliwia inwestycję równoważną nabyciu całego portfela danego indeksu bez konieczności zakupu poszczególnych akcji wchodzących w jego skład. Na warszawskiej giełdzie notowane są jednostki indeksowe MiniWIG20, które odzwierciedlają zmiany indeksu WIG20, w skład którego wchodzi dwadzieścia największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych.

Produkty strukturyzowane to instrumenty emitowane przez instytucje finansowe, w których emitent zobowiązuje się do wypłacenia nabywcy w dniu wykupu kwoty wyliczonej na podstawie określonego algorytmu w oparciu o wartość wybranego wskaźnika finansowego. Konstrukcja produktów strukturyzowanych cechuje się dużą różnorodnością. Na GPW notowane są certyfikaty strukturyzowane i obligacje strukturyzowane.